Tận dụng kinh nghiệm quốc tế, chủ động thích ứng với già hóa dân số ở Việt Nam

Theo các nhà nhân khẩu học, già hóa dân số mang đến cả cơ hội và thách thức cho sự phát triển kinh tế – xã hội. Về cơ hội, già hóa dân số có thể thúc đẩy sự phát triển các lĩnh vực như bảo hiểm, ngân hàng, dinh dưỡng, du lịch, đổi mới công nghệ và ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất hoặc quản lý trong bối cảnh thiếu lực lượng lao động…

Tuy nhiên, già hóa dân số cũng đặt ra những thách thức nghiêm trọng về tăng trưởng kinh tế, an sinh xã hội, lao động, thiết kế cơ sở hạ tầng… đặc biệt là trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe. Người cao tuổi thường mắc nhiều bệnh không lây nhiễm cần điều trị suốt đời như huyết áp, tim mạch, đái tháo đường, sa sút trí tuệ…

“Già hóa dân số đã, đang và sẽ tác động rất lớn đến mọi mặt của đời sống kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia, mỗi cộng đồng, trong đó có chăm sóc cho người cao tuổi bao gồm chăm sóc y tế và xã hội”, TS Phạm Vũ Hoàng nhấn mạnh.

Tại Việt Nam, theo ông Lương Quang Đảng, Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Tổng cục Dân số (Bộ Y tế), Việt Nam bắt đầu giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 với số người cao tuổi (65+ tuổi) chiếm 7% tổng dân số.

Năm 2021, số người cao tuổi Việt Nam chiếm 8,3% tổng dân số, tức 8,16 triệu người cao tuổi. Theo dự báo, số người cao tuổi của Việt Nam sẽ tăng lên 16,8 triệu người vào năm 2039 và đạt 25,2 triệu người vào năm 2069.

Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ dân số già từ năm 2036, khi đó, tỷ trọng nhóm dân số từ 65+ tuổi đạt 14,2% tổng dân số. Sau 20 năm (2036-2055), Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ dân số siêu già.

Tỷ trọng nhóm dân số từ 65 tuổi trở lên năm 2056 và năm 2069 lần lượt chiếm 21,1% và 21,5% tổng dân số. Nếu như năm 2019, cứ 2 trẻ em thì có một người cao tuổi thì 50 năm sau (năm 2069), cứ 2 trẻ em sẽ có 3 người cao tuổi.

Tại Hội thảo, bà Bùi Thị Ninh, Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (TP HCM) cho biết, người cao tuổi Việt Nam vẫn có tư duy đầu tư cho tuổi già bằng cách đầu tư cho con cái.

Vì vậy, nguồn thu nhập của người cao tuổi Việt Nam phần lớn đến từ sự hỗ trợ của con cháu, càng lớn tuổi, sự phụ thuộc này càng lớn; nguồn từ tiết kiệm rất ít ỏi trong khi số người có lương hưu, trợ cấp xã hội còn hạn chế. Điều này rất đáng lo ngại.

Trước thực tế trên, TS Phạm Vũ Hoàng cho biết, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn coi trọng, phát huy vai trò và chăm sóc, bảo vệ người cao tuổi trong đó có chăm sóc y tế. Việt Nam có truyền thống tốt đẹp từ ngàn đời nay là luôn kính trọng và chăm sóc người cao tuổi. Nhiều chính sách, chương trình chăm sóc sức khỏe nói riêng và chăm sóc người cao tuổi nói chung đã được Việt Nam ban hành, thực hiện.

Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới đã đặt ra mục tiêu thích ứng với già hóa dân số. Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 một lần nữa tái khẳng định mục tiêu đó để góp phần phát triển đất nước nhanh, bền vững.

Tận dụng bài học quốc tế trong ứng phó với già hóa

Các chuyên gia cho biết, Nhật Bản là một quốc gia có dân số siêu già hiện nay. Nhóm dân số cao tuổi (65 tuổi trở lên) của Nhật Bản năm 2022 là 36,2 triệu người, chiếm 29% tổng dân số. Dự báo đến năm 2030, nhóm dân số cao tuổi sẽ tăng lên là 37,3 triệu người nhưng lại chiếm tới 31% tổng dân số Nhật Bản (do mức sinh giảm, quy mô dân số cũng giảm) và sẽ tiếp tục tăng lên đến gần 40% tổng dân số vào năm 2060.

Nhật Bản là quốc gia có rất nhiều kinh nhiệm trong việc xây dựng một xã hội dân số già như việc tái cấu trúc hệ thống y tế, chăm sóc lão khoa, xây dựng và quản trị cơ sở chăm sóc người cao tuổi, xây dựng các chế độ chính sách an sinh xã hội, lao động, thiết kế cơ sở hạ tầng và việc phát huy vai trò, chăm sóc người cao tuổi…

Vì vậy, nhiều chuyên gia nhận định, Việt Nam có thể học hỏi được nhiều bài học kinh nghiệm quý báu, những mô hình, cách làm hay và sự sáng tạo của Nhật Bản trong việc thích ứng với già hóa dân số.

Chẳng hạn như việc xây dựng chính sách, chương trình cũng như hoạt động can thiệp tại địa phương; việc chăm sóc y tế đến chăm sóc xã hội và lồng ghép các vấn đề già hóa dân số vào các chương trình phát triển kinh tế – xã hội; việc chăm sóc lão khoa, việc phát huy vai trò và chăm sóc người cao tuổi tại gia đình và cộng đồng.

Tại Hội thảo, Giáo sư Naoki Kondo, Trưởng khoa Dịch tễ học xã hội, Trường Y tế công cộng thuộc Đại học Kyoto cho biết, trước đây, để ứng phó với xã hội già hóa, Nhật Bản đã từng đưa ra nhiều chính sách nhưng thất bại. Tuy nhiên, khi chuyển chiến lược dân số, tiếp cận xây dựng cộng đồng với người dân địa phương đã đạt được thành công nhất định.