Dân số Thành phố Hồ Chí Minh thời điểm tháng 7/1976 là 3.498.120 người đến cuối năm 2024 là 9.521.886 người, tỷ trọng dân số từ 15-64 tuổi, chiếm 74,2%. Tỷ số giới tính khi sinh năm 2024 ghi nhận 106,1 bé trai/100 bé gái. Hằng năm, tỷ lệ Sàng lọc trước sinh luôn duy trì đạt trên 85%, tỷ lệ Sàng lọc trước sinh luôn duy trì đạt trên 80%. Tuổi thọ trung bình của người dân Thành phố tăng từ 66 tuổi năm 1979 lên 76,6 tuổi năm 2024, cao hơn tuổi thọ trung bình của cả nước 74,7 tuổi (Nguồn: Cục thống kê Thành phố)
50 năm sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đấtnước, công tác dân số của Thành phố Hồ Chí Minh với sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị và sự ủng hộ của các người dân đã hoàn thành cơ bản các mục tiêu đề ra: Đảm bảo ổn định quy mô dân số Thành phố; Thành phố hiện đang ở trong thời kỳ cơ cấu dân số vàng; Duy trì sự cân bằng về tỷ số giới tính khi sinh; Thực hiện tốt các hoạt động can thiệp nâng cao chất lượng dân số giai đoạn đầu đời; Các hoạt động chăm sóc sức khỏe người cao tuổi được tăng cường; Thực hiện tốt việc lồng ghép các yếu tố dân số vào chiến lược kế hoạch, chương trình, dự án phát triển kinh tế – xã hội của Thành phố.
Các cấp ủy, chính quyền, các sở, ban, ngành, hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội toàn thành phố luôn nhận thức việc triển khai công tác dân số là một nội dung quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng cuộc sống của từng người dân, từng gia đình, toàn xã hội nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng.
Về quy mô dân số: Sau năm 1975, quy mô dân số Sài Gòn – Gia Định (đến tháng 7/1976 Quốc hội chính thức quyết nghị mang tên Thành phố Hồ Chí Minh) là 3.498.120 người, cùng với xu hướng đặc trưng dân số của cả nước sau khi hòa bình thống nhất đất nước, tốc độ tăng dân số của Thành phố có sự thay đổi theo xu hướng tăng dần. Với sự năng động về kinh tế và các cơ hội việc làm, quy mô dân số Thành phố Hồ Chí Minh được bổ sung rất lớn bởi nguồn lao động nhập cư từ các Tỉnh, Thành phố lân cận. Giữa hai kỳ Tổng điều tra dân số năm 1979 và 1989, dân số Thành phố tăng thêm bình quân hàng năm là 57.000 người; giữa hai kỳ Tổng điều tra dân số năm 1989 và 1999, dân số Thành phố tăng bình quân hàng năm là 105.000 người; giữa hai kỳ Tổng điều tra dân số năm 1999 và 2009, dân số Thành phố tăng bình quân hàng năm là 213.000 người; trong suốt thời gian từ 1979 đến 2009 dân số Thành phố được bổ sung liên tục từ sự gia tăng dân số cơ học lẫn gia tăng dân số tự nhiên; đến kỳ Tổng điều tra dân số năm 2019 dân số Thành phố bắt đầu có sự ổn định về quy mô với 8.993.082 người. Giai đoạn 1975-2000, trong bối cảnh dân số Thành phố gia tăng nhanh chóng, cùng với ngành Y tế Thành phố công tác Dân số đã tập trung cho việc triển khai các chương trình Dân số – Kế hoạch hóa gia đình, phong trào “5 dứt điểm” (Dứt điểm về 03 công trình vệ sinh; Dứt điểm về quản lý sức khỏe; Dứt điểm về sinh đẻ có kế hoạch; Dứt điểm về trồng và sử dụng thuốc Nam; Dứt điểm về kiện toàn tổ chức y tế cơ sở và quận huyện), chương trình chăm sóc sức khỏe sinh sản, đảm bảo đáp ứng đầy đủ nhu cầu của người dân về sử dụng các biện pháp tránh thai có chất lượng, an toàn hiệu quả. Đội ngũ cán bộ làm công tác Dân số từ Thành phố đến cơ sở đã hết sức nỗ lực, tận tâm và trách nhiệm trong việc đi từng ngõ, gõ của từng nhà để tuyên truyền, vận động, cụ thể hóa các chủ trương, chính sách Dân số để góp phần thay đổi hành vi của người dân về việc sinh đẻ có kế hoạch để đảm bảo ổn định quy mô dân số cũng như giảm và kiểm soát tốc độ tăng dân số tự nhiên của Thành phố. Nhờ đáp ứng đầy đủ nhu cầu Kế hoạch hóa gia đình của người dân, tăng khả năng tiếp cận dịch vụ hỗ trợ chăm sóc sức khỏe sinh sản có chất lượng, trong giai đoạn 1975-2000, tỷ lệ các cặp vợ chồng sử dụng biện pháp tránh thai hàng năm được duy trì đạt từ 60% đến 70%, trong đó sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại duy trì đều ở mức từ 50% đến 60%.
Hình 1. Lớp học về dân số và kế hoạch hóa gia đình do Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tài trợ tổ chức
Hình 2. Tuyên truyền về dân số đến người dân
Về cơ cấu dân số: Một trong những thành công của công tác Dân số Thành phố chính là việc kiểm soát có hiệu quả tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Tỷ số giới tính khi sinh hàng năm được duy trì ở mức hợp lý từ 106 đến 107 trẻ trai/100 trẻ gái. Đây là kết quả của quá trình thực hiện đồng bộ các giải pháp trong công tác truyền thông vận động và các hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi. Về cơ cấu dân số theo tuổi, Thành phố đang trong thời kỳ dân số vàng với tỷ trọng dân số từ 15-64 tuổi chiếm 74,2%, tỷ trọng dân số dưới 15 tuổi và từ 65 tuổi trở lên chiếm lần lượt là 18,2% và 7,6%. Đây là thời kỳ mang lại nhiều cơ hội và thách thức, giúp phát triển kinh tế, gia tăng sự đóng góp của lao động trong quá trình phát triển, tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt mức cao. Tuy nhiên trước thực trạng mức sinh thấp (Tổng tỷ suất sinh năm 2024 là 1,39 con/ phụ nữ), đội ngũ cán bộ làm công tác dân số các cấp cũng đã chủ động thực hiện các biện pháp truyền thông về mức sinh thấp, già hóa dân số cũng như phối hợp với các Sở Ban Ngành, tham khảo các ý kiến chuyên gia để tìm các giải pháp khuyến sinh, làm chậm lại quá trình già hóa dân số nhằm kéo dài thời kỳ cơ cấu dân số vàng của Thành phố.
Về nâng cao chất lượng dân số:
– Từ năm 2008, các hoạt động can thiệp nâng cao chất lượng dân số giai đoạn đầu đời được triển khai thông qua hoạt động tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn và sàng lọc trước sinh – sàng lọc sơ sinh (Năm 2024, tại thành phố, tỷ lệ bà mẹ mang thai được Sàng lọc trước sinh đạt 86,46%; tỷ lệ trẻ sơ sinh được Sàng lọc đạt 83,98%). Các hoạt động của chương trình đã tác động vào quá trình phát hiện, can thiệp và điều trị sớm các bệnh, tật, các rối loạn chuyển hóa, di truyền ngay trong giai đoạn bào thai và sơ sinh; giúp trẻ sinh ra bình thường hoặc tránh được những hậu quả nặng nề về thể chất và trí tuệ, giảm số người tàn tật, thiểu năng trí tuệ trong cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng dân số Thành phố.
Hình 3. Các cặp nam, nữ thanh niên chuẩn bị kết hôn tham gia khám sức khỏe trước khi kết hôn
Hình 4. Lấy máu gót chân thực hiện Sàng lọc sơ sinh cho trẻ mới sinh
– Các hoạt động chăm sóc sức khỏe người cao tuổi được chú trọng và tăng cường. Từ năm 2024, chương trình khám sức khỏe cho người cao tuổi được triển khai thống nhất trên toàn Thành phố (Kế hoạch số 2762/KH-UBND) nhằm phát hiện sớm, kiểm soát tốt các bệnh lý mạn tính và tiết kiệm chi phí điều trị. Nhờ đó, bước đầu Ngành Y tế đã xác định mô hình bệnh tật của người cao tuổi trên địa bàn Thành phố để có những biện pháp điều trị và chăm sóc kịp thời. (Năm 2024 ghi nhận có 61,6% người cao tuổi bị tăng huyết áp, 25,68% người cao tuổi mắc và nghi ngờ đái tháo đường, 0,26% người cao tuổi có mức độ trầm cảm, lo âu từ vừa đến nặng; 17,6% người có dấu hiệu tiền suy yếu, 1,3% người có dấu hiệu suy yếu; 2,3% người cao tuổi có nguy cơ té ngã…)
Hình 5. Khám sức khỏe định kỳ, phát hiện sớm các bệnh không lây nhiễm ở người cao tuổi tại Trạm Y tế
50 năm qua, công tác Dân số tự hào đã góp phần hiệu quả trong việc ổn định quy mô dân số, kiểm soát cơ cấu dân số hợp lý, tập trung cho các hoạt động nâng cao cao chất lượng dân số, giúp nâng cao sức khỏe, tầm vóc, tuổi thọ và chất lượng cuộc sống của người dân Thành phố Hồ Chí Minh: Dân số ổn định tại thời điểm đến cuối năm 2024 là 9.521.886 người. Tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động cao chiếm 74,2%. Hằng năm, tỷ lệ Sàng lọc trước sinh luôn duy trì đạt trên 85%, tỷ lệ Sàng lọc trước sinh luôn duy trì đạt trên 80%. Tuổi thọ trung bình của người dân Thành phố tăng từ 66 tuổi năm 1979 lên 76,6 tuổi năm 2024, cao hơn tuổi thọ trung bình của cả nước 74,7 tuổi.
Bên cạnh những thành quả đạt được, công tác Dân số Thành phố vẫn còn phải giải quyết nhiều thách thức mới như: Tổng tỷ suất sinh của thành phố hiện ở mức rất thấp so với mức sinh thay thế của cả nước, hiện đang được xếp trong nhóm 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp. Mức sinh thấp kéo dài sẽ tác động mạnh đến cơ cấu Dân số Thành phố trong tương lai, tỉ lệ người trẻ và người trong độ tuổi lao động ngày càng giảm, trong khi tỉ lệ người cao tuổi ngày càng tăng, điều này càng làm gia tăng tốc độ già hóa Dân số tại Thành phố. Để giải quyết câu chuyện mức sinh thấp cần sự chung tay vào cuộc cả hệ thống chính trị và sự đồng tình ủng hộ của người dân. Dựa trên cơ sở của sự đồng bộ chính sách, của một hệ thống các chính sách được liên kết với nhau mới là điều quan trọng nhất. Thành phố đã và đang có sự chuẩn bị sẵn sàng cho các chính sách cụ thể như về an sinh xã hội, hỗ trợ về giáo dục, y tế, đời sống, nhà cửa, thuế thu nhập cá nhân, vui chơi giải trí … được liên kết đồng bộ với nhau trong giải quyết vấn đề để các cặp vợ chồng trẻ có thể thật sự yên tâm sinh con và sinh đủ hai con.
Hình 6. Chi cục Dân số – Kế hoạch hóa gia đình đã vinh dự đón nhận Huân chương Lao động hạng Ba vì đã có những nỗ lực đóng góp trong công tác dân số của Thành phố
Trong năm 2025, Ngành Y tế sẽ tập trung tham mưu Ủy ban nhân dân Thành phốt trong việc tổ chức triển khai thực hiện có hiệu quả Kế hoạch hành động thực hiện chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 nhằm nỗ lực giải quyết tình trạng mức sinh thấp; kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh; tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng; thích ứng với già hóa dân số; phân bố dân số hợp lý; tập trung nâng cao chất lượng dân số. Bên cạnh đó, ngành Y tế cũng tiếp tham mưu Ủy ban nhân dân ban hành Đề án chăm sóc sức khỏe toàn diện cho người dân thành phố và một số giải pháp góp phần làm tăng tổng tỷ suất sinh giai đoạn 2025-2030 nhằm đảm bảo mọi người dân trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe toàn diện, liên tục và chất lượng, sống trong môi trường an toàn, phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần. Qua đó, góp phần nâng cao sức khỏe của phụ nữ mang thai, bào thai, trẻ sơ sinh, trẻ em, người lao động và người cao tuổi, đồng thời làm tăng tổng tỷ suất sinh và cải thiện chất lượng cuộc sống cộng đồng, ổn định quy mô dân số, nâng cao chất lượng dân số và nguồn nhân lực cho sự phát triển của Thành phố trong tương lai.
Hình 7. Ngành Dân số Thành phố vinh dự nhận Cờ đơn vị xuất sắc trong thi đua của Bộ Y tế trong 3 năm liên tục 2021, 2022, 2023
Với sự quan tâm vào cuộc của cả hệ thống chính trị từ thành phố đến cơ sở thông qua các nghị quyết, chương trình hành động, đề án, kế hoạch được tổ chức triển khai cụ thể và phối hợp đồng bộ. Cùng với sự đồng lòng ủng hộ từ người dân trong việc thực hiện các chính sách, Thành phố đã huy động được tổng thể các nguồn lực tham gia và giải quyết tốt các vấn đề dân số của thành phố. Hoạt động công tác Dân số đã góp phần đặt nền tảng vững chắc cho sự phát triển của các thế hệ tương lai, góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội của Thành phố. Thành phố Hồ Chí Minh đang từng bước khẳng định vai trò tiên phong trong việc xây dựng một cộng đồng dân số khỏe mạnh, phát triển toàn diện và bền vững./.
CHI CỤC DÂN SỐ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
